Chociaż oficjalnie się temu zaprzecza, ciąża w pracy wpływa na sposób postrzegania kobiet przez pracodawcę. Dlatego warto, by znały one swoje prawa i obowiązki w tym zakresie.
Jeśli właśnie dowiedziałaś się, że jesteś w ciąży, albo podejrzewasz, że może tak być, powinnaś na czas uregulować pewne sprawy. W twojej głowie krąży zapewne milion pytań. Kiedy powiedzieć o tym pracodawcy? Do kiedy pracować? Czy praca nie będzie dla mnie zbyt ciężka? Czy nie będzie zagrażać życiu i zdrowiu mojego dziecka? I jakie właściwie prawa ma ciężarna kobieta w Holandii?
Prawa i obowiązki obejmujące ciężarne zatrudnione na etacie, samozatrudnione, bezrobotne i zatrudnione przez agencje pośrednictwa pracy tymczasowej są w większości wspólne. O różnicach napiszemy wkrótce w kolejnym artykule.
Powiadom pracodawcę
Termin, w którym powiadomisz pracodawcę o tym, że jesteś w ciąży, to twoja osobista sprawa. Zapewne w dużej mierze zależeć będzie od tego, jak będziesz się czuła i jaki rodzaj pracy wykonujesz. Prawo zobowiązuje cię do uczynienia tego najpóźniej 3 tygodnie przed rozpoczęciem urlopu macierzyńskiego (zwangerschapsverlof). A jednak poinformowanie o ciąży wcześniej leży w interesie kobiety, ponieważ w trakcie ciąży ma ona prawo do dodatkowej ochrony. Większość kobiet decyduje się przekazać pracodawcy informację o ciąży po około 3 miesiącach. Pracodawca ma wtedy wystarczająco dużo czasu, żeby zorganizować zastępstwo na czas ich nieobecności.
Potwierdzenie i zgłoszenie ciąży
Oświadczenie potwierdzające ciążę (zwangerschapsverklaring), możesz otrzymać od swojej położnej lub prowadzącego ciążę ginekologa. Twój pracodawca będzie potrzebował tego oświadczenia, aby móc zgłosić twoją ciążę do UWV. Po dokonaniu zgłoszenia, pracodawca dostanie zasiłek, dzięki któremu on będzie mógł przyjąć kogoś na twoje zastępstwo, a ty w tym czasie utrzymasz swoją pensję. Oświadczenie to musisz dostarczyć pracodawcy maksymalnie na trzy tygodnie przed rozpoczęciem urlopu macierzyńskiego.
Oświadczenie potwierdzające ciążę powinno zawierać informację o tym, że jesteś w ciąży, przypuszczalną datę porodu oraz twoje dane osobowe wraz z numerem BSN.
Warunki pracy ciężarnej
Im szybciej poinformujesz o ciąży, tym szybciej pracodawca będzie mógł zorganizować pracę tak, by uwzględnić twój stan.
W ciągu dwóch tygodni pracodawca ma obowiązek powiadomienia cię o ryzyku dla ciebie i twojego dziecka, które powiązane jest z wykonywaną przez ciebie pracą. Chodzi tu zwłaszcza o ryzyko wynikające z pracy z niebezpiecznymi materiałami, dźwiganiem (ciężarna nie może podnosić jednorazowo więcej niż 10 kg; od 20 tygodnia ciąży może podnosić maksymalnie pięć kilo i nie więcej niż dziesięć razy dziennie), długotrwałym staniem, itp.
Do kontaktu z substancjami niebezpiecznymi, może dojść w różnych zawodach. Na przykład w branży sprzątającej, chemicznej i rolniczej, ale też w pracy pielęgniarki, czy fryzjerki. Twój pracodawca jest odpowiedzialny za zagwarantowanie bezpieczeństwa twojego i twojego dziecka. Dlatego musi zapewnić ci zdrowe i bezpieczne miejsce pracy. W ciągu dwóch tygodni od zgłoszenia mu zajścia w ciążę, pracodawca musi poinformować cię o ryzyku, z jakim masz do czynienia w pracy. Musi również podjąć działania zapobiegające temu ryzyku.
Również dźwięk powyżej 80 decybeli może być niebezpieczny dla nienarodzonego dziecka. Mają z nim do czynienia pracownice zatrudnione np. w branży metalurgicznej, na basenie, w branży rozrywkowej, rolniczej, ale też np. w placówkach opieki nad małymi dziećmi.
Kolejnym zagrożeniem jest tzw. promieniowanie jonizujące, występujące w pomieszczeniach rentgenowskich, szpitalach, laboratoriach i elektrowniach jądrowych. Ciężarna może kontynuować pracę z promieniowaniem jonizującym tylko wtedy, gdy jego dawka nie przekracza 1 mSv. Jak dotąd badania nie wykazały, że promieniowanie z komputerów może być szkodliwe dla matki i/lub dziecka.
W niektórych zawodach przyszłe matki mogą mieć do czynienia z wibracjami ultradźwiękowymi. Ich źródła znajdują się np. w różnych urządzeniach medycznych, jak urządzenia laserowe czy dentystyczne. U ciężarnej mogą doprowadzić do problemów z bolącymi plecami, są także szkodliwe dla dziecka. Jeśli ciężarna ma z nimi do czynienia w pracy, może poprosić pracodawcę o zmianę świadczonych obowiązków.
Również w przypadku pracy, z którą wiąże się długotrwały stres i presja, ciężarna może poprosić o zmianę organizacji pracy i dodatkowe przerwy na odpoczynek. Ciężarne (oraz kobiety do sześciu miesięcy po porodzie) mają prawo do odpoczynku w cichym pokoju z łóżkiem lub sofą.
Godziny pracy ciężarnej
Ciąża zwalnia cię także z obowiązku świadczenia pracy w godzinach nocnych. Zasada ta obowiązuje do 6 miesięcy po porodzie. Według ustawy o czasie pracy, o nocnej zmianie mowa jest wtedy, kiedy przepracowano więcej niż jedną godzinę w okresie pomiędzy godziną 24:00 a 6:00.
Chroniona jest także kobieta w ciąży (i do 6 miesięcy po porodzie), która wykonuje pracę zmianową. Ma ona prawo do pracy w stabilnym i regularnym rytmie oraz odpoczynku. Dlatego, jeśli praca zmianowa staje się dla niej zbyt ciężka, nie musi wykonywać jej w takim systemie. Głównie ze względu na to, że częścią pracy zmianowej jest przeważnie także nocna zmiana.
Jeśli masz w pracy do czynienia z którąś z wymienionych wyżej czynności, rozsądne wydaje się poinformowanie szefa o ciąży tak szybko, jak to jest możliwe.
Wizyty u lekarza i choroby w ciąży
Pracodawca musi umożliwić ciężarnej pracownicy przeprowadzenie w godzinach pracy niezbędnych badań i/lub wizyt u położnej czy lekarza ginekologa i nie może jej tego odmówić. Zgodnie z ustawą pracodawca nie może pozbawić pracownicy wynagrodzenia za czas poświęcony na wykonanie badań niezbędnych w ciąży.
Jeżeli zachorujesz podczas ciąży, możesz to zgłosić w zwykły sposób. Jeśli natomiast twoja choroba związana jest z ciążą, np. z wysokim ciśnieniem krwi czy niestabilnością miednicy, itp., musisz zgłosić to pracodawcy. Pracodawca może wtedy wystąpić do UWV o wypłatę zasiłku chorobowego (ziektewetuitkering), aby móc opłacić zastępstwo. Ciężarna zachowuje swoją pensję.
Jeżeli postanowiłaś wykorzystać mniej niż 6 tygodni urlopu macierzyńskiego z tytułu ciąży, ale nie możesz pracować z powodu choroby, to od 6 tygodni przed wyznaczonym terminem porodu dni chorobowe liczone są jako dni urlopu macierzyńskiego z tytułu ciąży (zwangerschapsverlof). Nawet jeśli choroba nie jest bezpośrednio powiązana z ciążą.
Podobnie, jeżeli zachorujesz w trakcie urlopu macierzyńskiego z tytułu porodu (bevalingsverlof), dni chorobowe (i zasiłek) liczone są jako ten urlop.
W sytuacji, w której kobieta po wykorzystaniu urlopu macierzyńskiego z tytułu porodu nadal nie jest w stanie podjąć pracy i niezdolność ta jest konsekwencją ciąży lub porodu, musi ona zgłosić tą sytuację pracodawcy. Ten wystąpi wtedy o zasiłek chorobowy dla niej.
Wynagrodzenie i wniosek o urlop macierzyński
Na dwa tygodnie przed wyznaczonym terminem porodu, twój pracodawca powinien złożyć w Instytucie Wykonawczym ds. Świadczeń Pracowniczych UWV (Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen) wniosek o zasiłek. UWV wypłaca zasiłek twojemu pracodawcy (stawkę dzienną za każdy dzień pracy), a ten wypłaca ci wynagrodzenie. Dzięki temu twój szef nie ponosi kosztów, związanych z twoją nieobecnością. Jedyną niedogodnością dla pracodawcy jest to, że przez krótki czas doświadczony pracownik jest nieobecny i musi poszukać zastępstwa. Ważne: urlop macierzyński nie powoduje utraty normalnych dni urlopowych (wakacji), a pracodawca jest zobowiązany do przywrócenia kobiety do pracy po urlopie.
Urlop macierzyński
Będąc w ciąży masz prawo do urlopu macierzyńskiego, określanego tutaj jako zwangerschaps- en bevallingsverlof (urlop z tytułu ciąży- i porodu). W sumie na urlop ten składa się 16 tygodni, z czego od 4 do 6 tygodni do wykorzystania przed porodem i od 10 do 12 tygodni do wykorzystania po porodzie.
Oznacza to, że masz prawo do urlopu macierzyńskiego z tytułu ciąży (zwangerschapsverlof) od 6 tygodni przed wyznaczoną datą porodu, aż do faktycznego dnia porodu włącznie. Musisz go rozpocząć nie później, niż 4 tygodnie przed wyznaczonym terminem porodu. O tym, na ile czasu przed porodem ciężarna podejmie urlop, decyduje ona sama.
Urlop macierzyński z tytułu porodu (bevallingsverlof) rozpoczyna się w dniu następującym po dniu porodu i trwa kolejnych 10 tygodni, z możliwością zwiększenia o liczbę dni, o które skrócony został urlop macierzyński z tytułu ciąży. Ma to zwłaszcza zastosowanie w sytuacji, gdy dziecko urodziło się przed wyznaczoną datą porodu. Innymi słowy: jeżeli przed porodem przebywałaś na urlopie krócej, niż 6 tygodni, możesz odebrać te tygodnie po porodzie. Mowa tu o różnicy pomiędzy urlopem przed porodem i 6. tygodniami.
Trochę inaczej sprawa wygląda w przypadku ciąży mnogiej. Jeśli jesteś w ciąży z bliźniętami lub trojaczkami (albo większej), możesz rozpocząć urlop macierzyński z tytułu ciąży wcześniej. W takim przypadku rozpocznie się on po 30 tygodniach ciąży, czyli od 10 tygodni przed wyznaczoną datą porodu. Jeśli poród odbędzie się w przewidzianym terminie, całkowita długość urlopu wyniesie 20 tygodni (10 przed porodem i 10 po porodzie). Jeżeli poród odbędzie się przed wyznaczoną datą, wtedy – podobnie jak w przypadku kobiet rodzących jedno dziecko – urlop macierzyński z tytułu porodu zostanie wydłużony o liczbę dni, o które urlop macierzyński z tytułu ciąży był krótszy, niż 6 tygodni.
Dokładny czas trwania urlopu macierzyńskiego z tytułu ciąży- i porodu uzależniony jest więc od wyznaczonej i faktycznej daty porodu.
Czy można zwolnić ciężarną?
Pracodawca nie może zwolnić pracownicy, która jest w ciąży, przebywa na ciążowym- i/lub porodowym urlopie macierzyńskim oraz przez 6 pierwszych tygodni po wznowieniu przez nią pracy. Zwolnienie kobiety za to, że zaszła w ciążę kwalifikuje się jako dyskryminacja i może być podstawą do procesu o odszkodowanie.
Od zasady tej pracodawca może odejść tylko w wyjątkowych sytuacjach, np. w przypadku bankructwa firmy lub zwolnienia natychmiastowego, związanego z poważnym przewinieniem pracownika (np. oszustwo na niekorzyść firmy, itd.).
Inaczej sprawa wygląda w przypadku umowy na czas określony. Jeżeli umowa taka wygasa w okresie ciążowego- i/lub porodowego urlopu macierzyńskiego, pracodawca nie ma obowiązku przedłużenia jej. Cały, szesnastotygodniowy okres urlopu macierzyńskiego pozostaje jednak płatny.
W sytuacji, gdy umowa nie zostanie przedłużona, kobieta może ubiegać się o zasiłek dla bezrobotnych (werkloosheidsuitkering) w UWV.
Źródła: fnv.nl, rivm.nl
Foto: pixabay.com
