Szykanowanie w szkole i pracy, to, niestety częsty problem w dzisiejszym społeczeństwie. Jeśli w porę nie nadejdzie pomoc, może prowadzić do poważnych problemów zdrowotnych ofiary.
Mówi się, że dobry żart powinien ożywić atmosferę. Kiedy jednak pojawia się zbyt często, nacechowany jest negatywnie i wymierzony w jedną osobę, mamy do czynienia z szykanowaniem (pesten). Takie sytuacje mają miejsce zarówno w szkole, jak i w pracy. Stanowią też ogromny, często występujący problem w dzisiejszym społeczeństwie. Jeśli ofiara w porę nie otrzyma pomocy, może mieć poważne problemy zdrowotne, które mają wpływ na jej codzienne funkcjonowanie. Długotrwałe szykany mogą nawet doprowadzić do samobójstwa osoby zastraszanej. Czym właściwie są szykany i jaki jest podział ról w grupie, w której dochodzi do szykanowania? Kim jest ofiara i jak na szykany powinno reagować jej otoczenie w pracy lub szkole? Co na temat szykanowania mówi holenderskie prawo? I wreszcie, gdzie szukać pomocy, gdy my, lub bliska nam osoba, staniemy się ofiarą szykanowania?
Czym są szykany?
Szykanowanie jest systematyczną formą agresji, w której jedna lub więcej osób, próbuje skrzywdzić inną osobę fizycznie, werbalnie lub psychicznie. Jest to proces grupowy, w który zaangażowani są szykanujący, szykanowani, obserwatorzy, dorośli profesjonaliści (np. nauczyciele w szkole lub kadra kierownicza w pracy) oraz rodzice.
W przypadku szykanowania władza jest rozdzielona nierównomiernie. Zawsze ta sama osoba wygrywa, zawsze ta sama osoba traci. Obserwatorzy stają po stronie silniejszej ze stron. Szykanujący nie ma żadnych pozytywnych intencji – chce zranić, zniszczyć lub sprawić ból. Osoba szykanowana czuje się osamotniona, staje się niepewna, smutna i odczuwa strach.
Szykanowanie jest czymś innym, niż dokuczanie, które jest zdarzeniem incydentalnym i ma na celu jedynie rozdrażnienie drugiej osoby. Nie odnosi ona jednak trwałej szkody na zdrowiu fizycznym i psychicznym, a pomiędzy obiema stronami panuje z reguły przyjazna atmosfera.
Relatywnie nowym sposobem szykanowania jest cyberprzemoc. Ten sposób szykanowania odbywa się poprzez Internet lub telefon komórkowy. Chodzi tu o nękanie za pośrednictwem mediów społecznościowych i Internetu. Za cyberprzemoc uważa się również wysyłanie do ofiary maili z pogróżkami i obelgami, celowe wprowadzanie w błąd lub rozprzestrzenianie plotek, hakowanie i używanie haseł ofiary, tworzenie i publiczne rozpowszechnianie uderzających w ofiarę fotomontaży.
Szykanujący, ofiara i otoczenie
Obserwując grupę, w której dochodzi do szykanowania, łatwo dostrzec w niej wyraźny podział ról.
Pierwszą z ról przyjmują szykanujący. Może tak się dziać z wielu powodów. Z reguły osobie, która dręczy innych, brak umiejętności społecznego przebywania w grupie i czuje się w niej niepewnie. Chcąc wywrzeć na grupie wrażenie i w obawie przed tym, że sama może zostać ofiarą szykanowania, postanawia uprzedzić fakty i przyjmuje na siebie rolę szykanującego.
Osoby, które stają się ofiarami szykan, są przeważnie mniej pewne siebie, nieco nieśmiałe, wrażliwe, introwertyczne i mało odporne na krytykę. Mogą być słabsze fizycznie i same siebie postrzegać negatywnie, jako nieatrakcyjne i bezwartościowe. Nękane wpadają w błędne koło: im dłużej są szykanowane, tym bardziej niepewnie się czują. A to często sprawia, że szykany nasilają się.
Obserwatorzy to grono, które może dzielić się na pięć grup. Pierwsza z nich to osoby, które aktywnie uczestniczą w szykanach z obawy, że inaczej same mogą stać się ofiarami. Druga grupa bierze udział w znęcaniu się w nadziei na odniesienie na tym osobistej korzyści. Trzecia grupa nie bierze czynnego udziału w dręczeniu ofiary, ale też nie robi nic, aby temu zapobiec. Czwarta grupa to osoby, które nie zdają sobie sprawy, że w ich gronie dochodzi do szykanowania. Ostatnia, piąta grupa, to osoby znajdujące się wysoko w hierarchii grupy i czasem występują w obronie ofiary.
Szykany, a szkoła
Szykanowanie ma ogromny wpływ na osoby małoletnie. Długotrwałe zastraszanie może powodować u nich zarówno fizyczne, jak i psychiczne objawy, czasem prowadzące do samobójstwa. Szykanowanie jest w szkole częstym problemem, bo większość młodych ludzi nie ma jeszcze zdecydowanie ukształtowanego wizerunku samego siebie i czuje się niepewnie Szykanowanie pogłębia jeszcze negatywne zdanie ofiary o sobie.
Młodzi, wykluczeni z powodu szykan ludzie, nie czują się w szkole dobrze, czują się odrzuceni. Ponieważ większość obserwatorów odrzuca wsparcie ofiary, młodzi ludzie często czują się bezsilni i nie są w stanie położyć kresu istniejącej sytuacji. Dlatego bardzo ważne jest tutaj działanie osób trzecich.
Szykanowane dzieci muszą mieć możliwość porozmawiania o swoich problemach z rodzicami lub innymi zaufanymi osobami. Należy stworzyć im warunki, by nauczyły się asertywności, wiary w siebie i stawania we własnej obronie. Ich rodzice powinni przede wszystkim od razu potraktować problemy dziecka poważnie. Kolejnym krokiem musi być podjęcie rozmowy z rodzicami szykanującego, a jeśli to nie pomoże, skontaktowanie się ze szkołą.
Szkoła musi nie tylko potraktować problem szykan poważnie, ale też konsekwentnie mu przeciwdziałać. Kadra nauczycielska musi dbać o bezpieczną atmosferę zarówno w klasie, jak i na terenie szkoły. Dlatego to do szkoły należy ustalenie wspólnej linii działania i wskazanie uczniom właściwego zachowania w takiej sytuacji. Zarówno szykanującemu, jak i obserwatorom, szkoła musi uświadomić zakres odpowiedzialności za wynikające z szykan konsekwencje.
Szykanowanie w pracy
Jak podaje strona Pesten op de Werkvloer w wyjaśnieniu do holenderskiej ustawy o warunkach pracy (Arbowet, rozdział 1), podano następujący opis szykanowania w pracy: (…) wszystkie formy nękania o charakterze strukturalnym, dotyczące jednego lub większej grupy pracowników (współpracowników, kierowników), skierowanych przeciwko pracownikowi lub grupie pracowników, którzy nie mogą się bronić przed takim zachowaniem. Ważnym elementem dotyczącym szykanowania w miejscu pracy jest powtarzanie tego zachowania (nie jest to zatem zachowanie jednorazowe). Zachowanie to manifestowane jest na różne sposoby, ale w szczególności poprzez słowa, gesty, działania lub groźby.
Jako przykłady szykanowania w miejscu pracy, rządowa strona Arboportaal podaje: żartowanie kosztem innej osoby, robienie przykrych uwag lub drwienie z kogoś, obrażanie lub używanie przekleństw względem innego pracownika, otwarte upominanie, ignorowanie, izolowanie lub wykluczanie społeczne, zmuszanie do wykonywania zadań pozbawionych sensu, imitowanie, wykonywanie nieprzyjaznych gestów, plotki i krytyka życia osobistego, celowe wystawianie niepochlebnej oceny pracownika, uszkodzenie mienia, intymidacja lub agresja fizyczna.
Co na to prawo? Na mocy wspomnianej ustawy o warunkach pracy, szykanowanie podlega pod „psychospołeczne obciążenia”. Ustawa zobowiązuje pracodwaców do wdrożenia polityki, która ma na celu zapobieżenie lub ograniczenie tej formy obniżenia warunków pracy. Pracodawcy zobowiązani są również do określenia ryzyka wynikającego z szykanowania pracownika w inwentaryzacji i ewaluacji ryzyka. Ponadto w planie ryzyka należy uwzględnić środki, które będą zapobiegały szykanom. Następnie, o ryzyku tym i podjętych przez firmę środkach, należy poinformować personel. Pracodawca zobowiązany jest w oczywisty sposób zademonstrować te działania. Ponadto pracodawca zobowiązany jest do zapewnienia przestrzegania przez pracowników wszelkich instrukcji i zaleceń, które mają na celu zmniejszenie ryzyka szykanowania.
Również Kodeks Cywilny chroni pracownika przed szykanami. Zgodnie z artykułem 7:658 pracodawca ma obowiązek dbania o bezpieczeństwo środowiska pracy. Jeżeli pracownik jest zastraszany ze względu na jego religię, przekonania, poglądy polityczne, rasę, płeć, narodowość, orientację seksualną lub stan cywilny, jest dodatkowo chroniony przez ustawę o równym traktowaniu (Wet Gelijke Behandeling). W takim przypadku pracownicy mogą również złożyć skargę do Holenderskiego Instytutu Praw Człowieka (College voor de Rechten van de Mens).
Gdzie szukać pomocy?
Pracownicy, którzy czują się szykanowani, powinni zdecydowanie zareagować i pokazać, że nie będą akceptować takiego zachowania. Jeśli szykany dotyczą większej grupy osób, zalecane jest zjednoczenie sił. Zawsze też należy zgłosić szykanowanie. Odpowiednimi osobami będą tu: przełożony, poufny doradca (vertrouwenperson), członek rady nadzorczej, związki zawodowe, lekarz zakładowy lub komisja ds. skarg. Jeśli stanowiska poufnego doradcy nie ma w firmie ofiary szykan, można skorzystać z usług zewnętrznego poufnego doradcy, albo zgłosić sprawę do krajowego inspektoratu pracy (Arbodienst).
Jeżeli jesteś świadkiem przemocy w stosunku do kolegi z pracy, postaraj się zrobić wszystko, by pomóc ofierze. Najlepiej, jeśli bezpośrednio zwrócisz uwagę sprawcy – w ten sposób wyrazisz swój wyraz wsparcia dla osoby szykanowanej. Kiedy osoby postronne uświadomią oprawcy, że jego zachowanie jest w najwyższej mierze niepożądane, często zaprzestaje on szykan.
W przypadku szykan dotyczących dzieci, odpowiednie działanie to wspomniane już wcześniej: rozmowa z rodzicami szykanującego, powiadomienie o problemie szkoły i odpowiednich instytucji, a w skrajnych przypadkach – również zgłoszenie skargi na policję (aangifte).
Instytucje, które wspierają w sprawach o szykanowanie w holenderskich szkołach, to: Centrum School en Veiligheid, czy De Kindertelefoon. Po pomoc i radę w sprawie szykanowania w szkole, uczniowie i nauczyciele mogą także zgłaszać się do Hulplijn Pestweb.
Źródło: Pesten.nl, Nederlands Jeugdinstituut, Pesten op de werkvloer, Arboportaal
Foto: Pixabay
